De Molen Arbeid Adelt is een stenen korenwindmolen (destijds ook oliemolen), type stellingmolen, gelegen aan de noordzijde van de Torenstraat (nr. 12), nabij de Koning Albertstraat, dicht bij de Sint-Michielskerk. Aanpalend is er een mechanische maalderij met dieselmotor.

De molen werd gebouwd in 1850 door de bekende molenbouwer Van Himbergen als koren- en oliemolen. Bouwheer was Jan-Baptist Bax-Pelckmans, olieslager uit Weelde, die het perceel al sinds 1835 bezat. Het bouwjaar 1850 staat te lezen in contrasterende, witte bakstenen bovenin de molenromp. De molen staat nog niet aangeduid op de topografische kaart van Ph. Vandermaelen die kort na 1850 werd opgemaakt.

De olieslagmolen op het gelijkvloers brandde in 1906 uit, maar de schade werd hersteld door de molenbouwers Goris en Vosters.

De kap en de wieken werden in 1921 in een hevige storm afgerukt, maar de schade werd onmiddellijk hersteld.

De windmolen werd in 1936 stilgelegd en het malen werd overgenomen door de nog bestaande dieselmotor in het bijgebouw.

Weelde vierde in 1951 feest ter gelegenheid van een dubbel eeuwfeest: de molen en de molenarin Angelina Van de Wouwer.

De molen werd bij koninklijk besluit van 28 mei 1962 beschermd als monument. Hij werd in 1966 hersteld door J. Caers uit Retie onder leiding van J. Schellekens. De gebroeders Caers uit Retie voerden in 1979 een nieuwe restauratie uit onder leiding van architect Lou Jansen uit Turnhout?

De gemeente Ravels kocht de molen in 1989 aan. De gemeenteraad keurde in januari 1993 het restauratieplan goed. In 1993-1994 werden restauratie- en in 1996 onderhoudswerken uitgevoerd.  

Thomaes Molenbouw nv uit Beveren-Roeselare vernieuwde in 2008 de gaanderij. Als houtsoort werd bilinga gebruikt en de verticale schoren werden vervangen door schuine stekers, zoals het oorspronkelijk was. In december 2008 werd het bijgebouw, waarin zich onder meer de van 1936 stammende dieselmotor en een maalkoppel bevinden, van de heemkundekring overgedragen aan de Molenkring "Arbeid Adelt". De vrijwillige molenaars van deze Molenkring malen op donderdagavond en zondagmorgen.

De Molenkring Weelde vzw ontving op 20 juni 2009 € 86.735 subsidie van het Europees Leaderproject "Molen Arbeid Adelt" binnen het Leadergebied MarkAante Kempen van de provincie Antwerpen, programma  Plattelandsontwikkeling voor: het instandhouden van het archeologisch en landelijk erfgoed voor bezoekers en toeristen; opleidingen voor molenaars en restauratie van een aantal molens en dieselmotor. De voorstelling gebeurt op 4 en 5 september 2010. Er is thans een vernieuwde maalderij met ontvangst- & tentoonstellingsruimte,  een educatief,  stage- & opleidingscentrum voor molenaars met zes nieuwe molens, mechanisch aangedreven door een dieselmotor (HR6 Ruston) voor ambachtelijk gemaal. In 2011 worden nieuwe onderhoudswerken uitgevoerd door molenmaker Dirk Peusens uit Merelbeke.

Naast de windmolen werd in 2019-2020 volledige nieuwe houten olierosmolen, type buitenrosmolen naar West-Vlaams model) gebouwd door Eric Vanleene. Hierin werden de pletstenen gebruikt uit de verdwenen watermolen van Dessel- Boerentang. 

Bouwkundige en molentechnische beschrijving (Agentschap Onroerend Erfgoed)

-A. Windmolen
Conische bakstenen romp met korfboogpoort, rondboogvensters en jaarcijfers 1850 in contrasterend metselwerk onder wolfsdak (roofingleien) met nok van kruis naar staart.
- Thans opnieuw klassieke houten stelling met schuine schoren; vroeger tijdelijk deels op verticale schoren en deels op een bijgebouw.
- Vernieuwde staartbalk met lange en korte spruit, schoren en vernieuwd stalen kruiwiel op de stelling.
- Vernieuwde geklinknagelde stalen gelaste roeden met houten windborden en hekwerk, 26,6 meter, oud-Vlaamse ophekking (voorheen: potroeden).
- Begane grond met tussenzolder en houten steektrap. Koekenbreker.
- Meelzolder met drie meelschuiven, bascule en kleine houten lessenaar; met ijzeren I-balken ondersteunde zoldering.
- Steenzolder met 3 windgedreven steenkoppels bezit, waarvan 1 koekensteen
- Luizolder met een koekenbreker, een door de wind gedreven sleepluiwerk en een elektrisch aangedreven luiwerk
- Kap- of smeerzolder met gietijzeren molenas: een hergebruikte Nederlandse Prins van Oranje-as nummer 114* uit 1878 (het 4de cijfer is verborgen; is wellicht een 2, bron: assenbestand Leo Middelkoop);
vangrad met inscripties, onder meer 1979 en F. Caers en zonen, vangtrommel
Engels kruiwerk.

B. Mechanische maalderij
Verankerd bakstenen maalderijgebouw met jaartal 1940 en opschrift "Arbeid Adelt" in contrasterend metselwerk; volumes van twee of één bouwlaag onder zadel- en plat dak, met punt- en lijstgevel, segmentboogvensters, rechthoekige deur en dito laadluik.
De mechanische maalderij bevat een ruston 1 cilinder van 28 pk (fabrikaat van de firma Ruston & Hornsby Ltd., Lincoln England, van 1935). Deze drijft aan: 2 steenkoppels, 1 breekmolen, 1 pletmolen, 1 mengketel, 1 hamermolen, 1 elevator en een luiwerk.

Opeenvolgende eigenaars:
- 1850, opbouw: Bax-Pelckmans Jan-Baptist (hij bezit het perceel sinds 16.08.1835), olieslager te Weelde (bouwing van een graan- en oliewindmolen op onbebouwde grond)
- later, erfenis: de weduwe (overlijden van Jan-Baptist Bax)
- 07.11.1872, verkoop: Verheyen-Dries Lodewijk, molenaar te Weelde - hij was afkomstig van de houten Weeldemolen (notarissen Noten en Wouters)
- 08.11.1885, erfenis: de weduwe en kinderen (overlijden van Lodewijk Verheyen)
- 26.09.1895, verkoop: Verheyen-Van de Wouwer Charles, molenaar te Weelde (notarissen Gilles en Boone)
- 17.10.1914, erfenis: de weduwe (Angelina Van de Wouwer) en kinderen (overlijden van Charles Verheyen)
- 23.08.1953, erfenis: a) Verheyen Maria Ludovica, zonder beroep te Weelde en b) Verheyen-Peeraer Jan-Baptist, molenaar te Weelde (overlijden van de weduwe Angelina Van de Wouwer)
- 04.11.1957, erfenis: a) Verheyen Maria Ludovica (voor 1/2 volle eigendom + 1/2 naakte eigendom), zonder beroep te Weelde en b) Verheyen-Peeraer Jan-Baptist, de weduwe (voor 1/2 vruchtgebruik) (overlijden van Jan-Baptist Peeraer)
- 06.11.1963, erfenis: Verheyen-Peeraer Jan-Baptist ("Jos"), de weduwe (overlijden van Ludovica Verheyen)
- 1989, aankoop: gemeente Ravels

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Jaarlijks aantal asomwentelingen
2003: 119.807
2020: 43517
2021: 54421

Intekendatum: voorjaar 2008
Molen:  Weelde (Ravels, Antw.), Molen Arbeid Adelt - stenen stellingmolen met aangebouwde maalderij
Bouwheer & ontwerper: Gemeente Ravels, Technische Dienst (Michel Van de Ven)
Opdracht: Onderhoud fase 1: nieuwe gaanderij in azobé (i.p.v. het bestaande eikenhout) met schuine schoren (i.p.v. de bestaande niet-oorspronkelijke verticale  schoren); o/cat. D24, kl. 1
Plaats aanbesteding: Gemeentehuis, Gemeentelaan 60, 2381 Ravels
Toewijzing: Thomaes Molenbouw nv, Roeselare

Intekendatum: 16.04.2010, 11 u.
Molen:  Weelde (Ravels, Antw.), Molen Arbeid Adelt - stenen stellingmolen
Bouwheer & ontwerper: Gemeente Ravels Technische Dienst (Michel Van de Ven)
Opdracht: Onderhoud fase 2, timmer- en schrijnwerken; o/cat. D24, kl. 1; 60 dagen
Plaats aanbesteding: Gemeentehuis, raadzaal, Gemeentelaan 60, 2381 Ravels
Toewijzing: Peusens Dirk bvba, Merelbeke

Goedgekeurde projecten
Programma: PDPO II - As4 - Leader - Plattelandsontwikkeling
Algemeen
Projectnaam: Molen Arbeid Adelt
Projectinhoud: Het instant houden van het archeologisch en landelijk erfgoed voor bezoekers en toeristen. Opleidingen voor molenaars en restauratie van een aantal molens en dieselmotor.
Maatregel: Doelstelling 1, 2, 4, 5 en 6
Promotor: Molenkring Weelde vzw
Projectinfo
Projectgebied: Weelde (Ravels)
Projecttiming: 01/07/2009 - 01/07/2010
Datum beslissing: 20/06/2009
Financiële info
Totale kostprijs project: € 86.735,00
Europese subsidie: € 16.913,33
Vlaamse subsidie: € 18.734,33
Subsidie provincie Antwerpen: € 20.747,01
Andere financiering: € 30.375,25
Europees geld in de provincie Antwerepn: € 56.377,75

Overlijdensbericht in de Belgische Molenaar van 28.08.1953.
Angelina Van de Wouwer overleden
Op 23 Augustus 1953 is te Weelde op de leeftijd van 102 jaren en 4 maanden overleden
Mevrouw Angelina VVan de Wouwer, weduwe van Mijnheer Karel Verheyen,
moeder van Mijnheer Jan Verheyen, molenaar te Weelde, lid van de moelnaarsbond der provintie Antwerpen "Ons Belang".
De plechtige lijkdienst, gevolgd van de teraardebestelling, heeft plaats gehad op Donderdag 27 Augustus 1953, te 11 uur, in de parochiale kerk van St. Michiel te Weelde.

Literatuur

Archieven
Archief Onroerend Erfgoed provincie Antwerpen, dossier 1132.

Werken

Laurent Woestenburg, "De molen van Weelde", De Drie Goddelijke Deugden (Heemkundekring Nicolaüs Poppelius - Ravels, Weelde, Poppel), VI, 2001, 2 (nr. 20), p. 104 e.v.
H. Holemans & P.J. Lemmens, "Molens der Noorder- en Oosterkempen", Nieuwkerken, Ten Bos, 1980, p.117-119.
S. De Sadeleer & G. Plomteux, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Arendonk, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16N6", Brussel - Turnhout, 2004.
E. D(e) K(inderen), "De stenen molen van Weelde wordt hersteld", in: De Belgische Molenaar, LXXI, 1976, nr. 7 (7 april), p. 111.
F. Brouwers, "De toekomst van een verleden. Levende molens in de provincie Antwerpen", s.l., Levende Molens Werkgroep Kempen-Antwerpen, (1997).
J. Spruyt, "Weelde, die scoone!", in: Natuur- en Stedenschoon, LXVII, 1998, nr. 1, p. 27-28.
R. Hoeben, "De stenen molen van Weelde. (Portret van een draaiende molen)", in: Natuur- en Stedeschoon, 59 (1990), nr. 5, p. 22-23, ill.;
Paul Hendriks, "De windmolens. 29. Weelde", in: P. Hendriks & R. Hoeben, "Provincie Antwerpen, wind- en watermolens", Antwerpen, 1978, p. 23;
"Molen afgebrand te Weelde", in: De Belgische Molenaar, I, 1906, nr. 7 (14 sept.), p. 2;
(L. Smet), "Ons molenpatrimonium in de provincie Antwerpen: stenen windmolen van Weelde", in: Molenecho's, VI, 1978, nr. 7 (juli), p. 52;
Jan Roijakers, "Rektificatie over herstel van de molen te Weelde", in: De Belgische Molenaar, jg. 71, nr. 9 (7 mei 1976), p. 132;
"De storm", in: De Belgische Molenaar, jg. 16, nr; 46 (12 nov. 1921), p. 2;
E(ls) D(e) K(inderen), "De molen van Weelde aangekocht door de gemeente - Historisch overzicht", in: "Levende Molens", jg. 11 (1989), p. 18-19, ill.;
Els De Kinderen, "De windmolen van Weelde draait weer", in: Levende Molens, jg. 2, 1979, nr. 19 (7 oktober 1979), p. 256;
P.J. Lemmens, "Molenoverzicht uit het Arrondissement Turnhout van 1830 tot heden", Heemkundig Handboekje voor de Antwerpse Randgemeenten, Kwartaalschrift, Borgerhout, Gitschotel Buurschap, Jg. 12, [1964], nr. 3, p. 34.
"Angelina Van de Wouwer overleden", in: De Belgische Molenaar", 28.08.1953.
Herman Holemans, "Provincie Antwerpen - Volledig overzicht van bestaande & verdwenen wind- water- & rosmolens", Kinrooi, Studiekring "Ons Molenheem", 1986, p. 67.
Herman Holemans, "Wind- en watermolens van de provincie Antwerpen. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten P-Z", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2011.
John Verpaalen, "Molens van de frontstreek", (heruitgave, 2019), p. 78 (over de rosmolen).

Persberichten
"Geklasseerde molen van Weelde wordt gerestaureerd", in: Het Volk, 03.01.1963.
"De windmolen van Weelde", in: Het Handelsblad, 28.01.1963.
EMA, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 29.11.2007 en 19.12.2007.
KaVB, "Ravels verhoogt opcentiemen", in: Gazet van Antwerpen, 12.12.2007.
EMA, "Molen", in: Het Nieuwsblad, 07.05.2008.
EMA, "Kerstster", in: Het Nieuwsblad, 09.12.2008.
EMA, "Molen van Weelde gerenoveerd", Het Nieuwsblad, 13.10.2009.
EMA, "Molen verder gerenoveerd", Het Nieuwsblad, 12.01.2010.
Kathleen Van Beurden, "Vernieuwde molen zet deuren open", Gazet van Antwerpen, 01.09.2010.
EMA, "Molen in Weelde gerenoveerd", Het Nieuwsblad, 03.09.2010.
Kathleen Van Beurden, "Vliegveld, watertoren en molen zetten deuren open", Gazet van Antwerpen, 06.09.2010.
KaVB, "Molenfeesten", Gazet van Antwerpen, 17.08.2012
KaVB, "Molenbarbecue", Gazet van Antwerpen, 21.06.2013.
Kathleen Van Beurden, "Bakker Koen Dilen maakt molenbrood van tarwe gemalen in molen Arbeid Adelt", Gazet van Antwerpen, 10.05.2012.
Wendy Luyks, "Uitstap - Ravels. Molenfeesten", Het Nieuwsblad, 20.08.2014.
Eddy Meulemans, "Ravels Zingt Ook' kopieert succesformule van buurgemeenten Arendonk en Dessel", Het Nieuwsblad, 28.08.2014.
Eddy Meulemans, "Beste molen van België krijgt staartster", Het Nieuwsblad, 15.12.2014.

Mailberichten
- Joppe De Schutter, vrijwillig molenaar, 27.09.2021.