Molenechos's Homepage Molenechos.org

Hamme, Vlaanderen - Oost-Vlaanderen

Bestaande molen

Karakteristiek

Naam
De Grote Napoleon, Molen van de Keizer, Molen De Vos
Ligging
Posthoornplein 5
9220 Hamme
700 m Z v.d. kerk
kadasterperceel B1204
Vlaanderen - Oost-Vlaanderen
Geo positie
51.091972, 4.133745 (Google Streetview)
Eigenaar
Bert Mariman en Sabine Vanluchene
Gebouwd
1816-1817
Type
Stenen bergmolen
Functie
Koren- en oliemolen
Kenmerken
Boven elkaar geplaatste vensters
Gevlucht/Rad
Gelast, ca.25 m
Inrichting
1 steenkoppel met wind, 2 koppels maalstenen elektrisch aangedreven
Toestand
Maalvaardig
Bescherming
M: monument, DSG: dorps- en stadsgezicht,
28 mei 1962 (monument) - 20 juni 1984 (dorpsgezicht)
Molenaar
Bert Mariman, Marc Van den Broeck
Openingstijden
Op afspraak (tel. 052 474132, B. Mariman)
Database nummer
160
Ten Bruggencatenummer
06520 p  
© Foto: Staf Fierens, 08.05.2013

Beschrijving / geschiedenis

Ooit was Hamme bezaaid met 22 windmolens. Hiervan resteert nog slechts één volledig exemplaar, in de Posthoornstraat in het centrum van de gemeente: de "Grote Napoleon". Deze benaming is gebaseerd op de overlevering dat keizer Napoleon en zijn gevolg de molen in opbouw zou gezien hebben, bij zijn doortocht met koetsen van Gent naar Antwerpen in 1804. Zij hielden korte tussenstops in Lokeren en Sint-Niklaas. De gekozen tussenstops waren noodzakelijk om de paarden te wisselen. Omdat Lokeren onvoldoende paarden kon leveren, vroeg het hulp aan Hamme.

In werkelijkheid heeft de molen niets te maken met een bezoek of doortocht van Napoleon. De molen werd pas in de Hollandse tijd opgericht. Gabriël Vermeire en zijn broer richtten vanaf juni 1816 op perceel nummer 221 van de elfde wijk, bij de Posthoorn, een "dubbele" windmolen op. Wellicht slaat "dubbele" op het gegeven van een dubbele oliemolen. Later werden maalstenen toegevoegd. Na 1900 werkte de molen nog enkel als graanmolen.

Opeenvolgende eigenaars:
- 1816, opbouw: Vermeire Gabriël en broer, te Hamme
- voor 1834, eigenaar: Vermeire Theodorus met broer en zus, olieslager te Hamme
- 25.04.1840, verkoop: (door SAE... Marie Thérèse) aan: a) Vermeire Charles, b) Vermeire Théodore, handelaar te Hamme, c) Vermeire Alexandre Casimir, zeepzieder te Hamme, d)Vermeire Pierre Joseph en e) Vermeire Marie Bernardine, te Elene (overlijden van De Kepper)
- 19.07.1864, verkoop: Van Haver Pieter Bernard, zeeldraaier te Hamme (notaris Heinkiens)
- later, erfenis: Van Haver Julie en consoorten, minderjarig kind van Pieter (overlijden van Pieter Van Haver)
- 30.071871, verkoop: Van Haver Pieter Benedikt, de weduwe en de kinderen, zeeldraaiers te Hamme (notaris De Weert)
- 11.10.1873, verkoop: Van Helsland Aloïs Frans, molenaar te Hamme (notaris De Weerdt)
- 17.01.1889, verkoop: De Vos-Van Slijken Karel, molenaar te Hamme (notaris De Geyter - moulin à vent nommé Grooten Napoleon)
- 23.04.1920, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Karel De Vos)
- 31.01.1922, erfenis: de kinderen (overlijden van de weduwe Van Slijken van Karel De Vos)
- 23.02.1922, deling: De Vos-Van Geyte Achiel Theophiel, molenaar te Hamme
- 23.06.1954, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Van Geyte)
- 12.10.1954, erfenis: de kinderen (overlijden van Achiel De Vos)
- 14.04.1967, afstand: a) voor 109/112 volle eigendom + 2/112 vruchtgebruik) Vermeire Marc Louis Marie Leontine, bediende te Hamme en b) (voor 109/112 volle eigendom + 1/112 vruchtgebruik) De Vos-Vlaminck Paul François Charles, handelaar te Hamme (notaris Van Driessche)
- 14.04.1987, afstand: De Vos-Vlaminck Paul François (Hamme, 1918-1998), molenaar te Hamme (notaris De Geyter)
- 20.01.1998, erfenis: erfgenamen De Vos (overlijden van Paul De Vos)
- 2000, verkoop: Bert Mariman & Sabien Vanluchene.

De Grote Napoleon werd beschermd bij K.B. van 28 mei 1962. De omgeving werd beschermd als dorpsgezicht op 20 juni 1984. Na een periode van jarenlang verval, liet de familie De Vos de molen in 1976-1977 maalvaardig herstellen door molenbouwer Walter Mariman uit Zele, naar een ontwerp van architect Paul Goethals uit Brugge (1933-2011). Sinds 2000 is de molen eigendom van Bert Mariman en Sabien Vanluchene. Het ligt in hun bedoeling om de molen na een nieuwe restauratie, opnieuw in gebruik te nemen. In 2003 werd het BPA De Grote Napoleon goedgekeurd. Het plan voorziet onder andere in een "horecabedrijf" en een ambachtelijke bakkerij. Verder ook een "vijvertje". Uiteraard is het belangrijkste dat de molen dringend gerestaureerd wordt.

In afwachting van grotere werken, die uitgevoerd zullen worden onder leiding van architect André Brabants uit Dendermonde, heeft de eigenaar met eigen middelen al een aantal dringende ingrepen gedaan. De windborden en zeilen van de wieken zijn vernieuwd, net als het vele touwwerk. Alle gaten in de molenromp zijn gedicht en er zijn al meer dan vijfhonderd gevelstenen vervangen. Ook de bevestigingen van de askop in het dak zijn vervangen. De molenmuur onderaan is hersteld en binnenin brachten zijn er  balustrades aangebracht. Die moeten zorgen voor de veiligheid van bezoekers, wanneer binnenin de molen alles in beweging is. Naast de molen- en bakkersactiviteiten wil Mariman de grote site uitbouwen tot een toeristisch centrum. Er komt een parking voor veertig wagens. In de zomer 2010 opende Mariman  een grote brasserie van ongeveer 200 vierkante meter, met op de eerste verdieping een open ruimte voor feesten, koffietafels, seminaries of workshops. Ook de nieuwbouw voor een bakkerijmuseum en een tentoonstellingsruimte is nu al winddicht.
In het bakkerijatelier staan de modernste machines klaar en op 5 december 2009 worden de eerste broden afgeleverd. Aan de bakkerswinkel is ook een tearoom verbonden, binnenin met een combinatie van oude balken en designinrichting en dito verlichting.

Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS

Aanvullende informatie

Jaarlijks aantal asomwentelingen.
1995: 14.790
2003:         0
2004:         0
2005:         0
2006:         0
2007:         0
2009:      476
2010:   5.819
2011:

Molenzorg vzw, "Tien overlijdens van Vlaamse molenvrienden", Molenecho's, XXVI, 1998, 1, p. 6.
- ons medelid Paul De Vos, geboren te Hamme op 23.12.1918 en aldaar overleden op 20.02.1998, weduwnaar van mevr. Maria Vlaminck. HIj was molenaar van de windmolen De Grote Napoleon te Hamme (O.-Vl.) en medestichter van de "Maalderij De Vos b.v.b.a."

Sofie Buyse: Over de bouw van de molen.
Naast de touwslagerij die steeds uitbreidde, besloten de gebroeders Vermeire in 1816 te starten met olieslagen uit zaad. Dit was niet zo verwonderlijk voor touwslagers, omdat het hennepzaad heel oliehoudend was en kon aangewend worden als grondstof voor deze beroepsbezigheid. Daarnaast konden ze al het touwwerk voor het in beweging houden van molens zelf vervaardigen. Denken we maar aan Pieter Francis die op het einde van zijn memorieboek vooral gespecialiseerd was in het produceren van molentouwen. Daarom bouwden zij op een stuk land gelegen aan de Posthoorn een dubbele oliemolen (later de Grote Napoleon genaamd). Naast de molen bouwde men een inkomstpoort, een pakhuis, twee woonhuizen voor werkmannen en twee olieputten . De molen werd gebouwd op een berg.
Over het ontstaan van de latere naamgeving van deze molen, de Grote Napoleon, wordt door de Hammenaren een verkeerd verhaal aangenomen. Men beweert namelijk dat deze molen zijn naam kreeg toen men hem in 1804 aan het optrekken was en keizer Napoleon daar voorbijkwam op weg van Dendermonde naar St-Niklaas. Een ander molenboek vermeldt dat de molen in 1910 werd gebouwd. Door het verslag van Gabriel Vermeire weten we echter met zekerheid dat de Vermeires pas begonnen met olieslagen in 1816, voor dat doeleinde een stuk grond kochten aan de Posthoorn, en slechts in 1816 startten met de bouw van de molen. Helaas was in 1816 Napoleon reeds verbannen en kon onmogelijk voorbij de Hamse molen gekomen zijn. Als bewijs voegen wij hierna een kopie van het origineel en een transcriptie, waarop dit zwart op wit opgetekend staat.
In 1821 kochten ze een stenen oliewindmolen met pakhuis, woonhuis en schuur gelegen op de Vliercauter en in hetzelfde jaar bouwden ze op hun grond aan de Hoogstraat een paardenmolen, waarvoor ze nu beschikten over zeven paarden.
In 1828 trad de zoon van Gabriel Vermeire, Henricus, in het huwelijk en hij kreeg van zijn vader de oliewindmolen op de Vliercauter in gebruik. Deze zoon werd dus geen touwslager, maar olieslager.
In 1835 plaatste Gabriel Vermeire een stoommachine in de paardemolen, zodat de molen niet meer hoefde aangedreven te worden met paarden.
Tenslotte kwam in 1843 de jongste zoon van Gabriel Vermeire in het bedrijf. In 1847 ging Gabriel Vermeire met pensioen en liet de olieslagerij aan zijn zoon over. In 1853 overleed Gabriel Vermeire te Hamme.
Archiefdocument
In de maand junij 1816 naemen wij het besluyt en begonsten te bouwen eenen dobelen olie windmolen , ten welken eynde wij tot plaets verkozen het stuk land gelegen bij den posthoorn 11 wijk en toebehoorende aen mijnen broeder J. F. Vermeire, van dit stuk land gebruykten wij 100 kleyne roeden zijnde het deel oostwaers van het land, men omringde dezen grond van vooren met poort, pakhuys en woonhuys voor eenen werkman, in het paekhuys maekten wij 2 olieputten welke ta saemen konnen bevatten 150 aemen olie, ten eynde en van wederkanten des gronds wird afgesloten met eene haege dus dat deze voorschreven 100 roeden wel konnen erkent worden, en wirdt geextimerd op drij hondert guldens, daer dit land voorskwam van mijnen broedr moest ik hem vergoeding doen welke plaets had op de volgende manier, ik G. Vermeire kogt uyter hand van Pieter Dirick, Joanna Catharina Dirick en Bernardus Boel, tot Hamme een deel grond gelegen in den 11 wijk deel maekende van no. 221 groot salvo justo 100 roeden voor de somme van drij hondert guldens welke was eijnde recompentie van het land welke door J. F. was afgestaan, dus land was dinnende voor eenen nuwen uytweg voor den molen welken men beplante met holme tronken, en dus was uytmaekende eene dreve, den verderen grond wird gebruykt tot het uytnemen der aerde om er mede den berg voor den molen te maeken, en het overig wird bebouwd met een woonhuys voor eenen 2e werkman men begonste in dezer voegen den molen voor gemijne rekening te bouwen, en is berekent gekost te hebben met grond, batimenten, olieputten en vaeten de somme van f. 14.000"0. Gevallen aen Kavel A.
BRON: Privé-archief, Register van eigendommen en familieaangelegenheden van Gabriel Vermeire, meester-touwslager te Hamme en Maria Theresia Wauman

Literatuur

E. D(e) K(inderen), "Molen De Grote Napoleon te Hamme", in: De Belgische Molenaar, LXXII, 1977, p. 203-204.
Molenzorg vzw, "Tien overlijdens van Vlaamse molenvrienden", Molenecho's, XXVI, 1998, 1, p. 6.
Paul Bauters, "Eeuwen onder wind en wolken. Windmolens in Oost-Vlaanderen", Gent, Provinciebestuur, 1985;
Paul Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1986 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25);
"Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962);
Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten G-H-I", Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 2000;
André Van Bosche, "Malen en molens in Hamme", Hamme, 2006, 120 p.
Sofie Buyse, "De Touwslagerij te Hamme. Macrostudie over de touwindustrie te Hamme met nadruk op de 19de en 20ste eeuw, gevolgd door een casestudie over het touwslagersgeslacht Vermeire van de 16de eeuw tot de 20ste eeuw", Gent, licentiaatsthesis geschiedenis 1996-1997.
Mola, "Aantal asomwentelingen van Oost-Vlaamse molens in 2010", in: /West-/Vlaams Molenblad, XXVII, 2011, 1, p. 51.
A. Van Bossche, Malen en molens in Hamme, Hamme, 2005.
Herman Holemans, Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 3. Gemeenten G-H-I, Rotem, Studiekring Ons Molenheem, 2000.
Chris Bogaert, Helena Duchêne, Kathleen Lanclus & Mieke Verbeeck, "nventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Berlare, Buggenhout, Lebbeke, Waasmunster, Hamme en Zele, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20N.

Persberichten
W. O(nselaere), "Grote Napoleon opgericht in 1816, niet in 1804", in: Gazet van Antwerpen, editie Waas en Dender, 26-27.11.2005, p. 66 (naar een gegeven gevonden door Sofie Buyse, een verre nazaat van de familie Vermeire, bouwheer).
Jan Van de Velde, ,,Herstelling molen is dringend''. Hamme. Bert Mariman ziet restauratieplannen voor molensite afgekeurd, in: Het Nieuwsblad, 10.04.2007.
Jan Van de Velde, "Themacafé en musea rond molen. Nieuw bestemmingsplan voor Grote Napoleon in Hamme", in: Het Nieuwsblad, 09.10.2003. 
Jan Van de Velde, ,,Ik droom van bakkerij en brouwerijmuseum''. Eigenaar heeft grootse plannen met molen", in: Het Nieuwsblad, 07.02.2007. 
WO, "Renovatie Grote Napoleon ligt stil", in: Gazet van Antwerpen, 07.04.2007.
Wim Onselaere, "Levend museum rond Grote Napoleon", in: Gazet van Antwerpen, 06.02.2007.
Jan Van de Velde, "Opnieuw bakken met bloem van eigen windmolen'. In de kijker. Bert Mariman knoopt aan met rijke familietraditie van molenaars en bakkers", in: Het Nieuwsblad, 18.11.2009.
"Hamme telde vroeger 33 windmolens", in: Het Nieuwsblad, 18.11.2009.
WO, "De Grote Napoleon maalt weer", in: Gazet van Antwerpen, 26.11.2009.
Dirk Rooms, "Open monumentendag 2010, Hamme stelt zijn molens open", Het Nieuwsblad, 11.08.2010.
Jan Van de Velde, "Open Monumentendag lokt veel volk naar Hamse windmolen. De Grote Napoleon centraal", in: Het Nieuwsblad, 13.09.2010.
"Oud Huys Mariman bakt brood rond eigen windmolen - Bakkersambacht al aan zevende generatie toe", in: "Specific Magazine", september 2010, Editie 3, s.p., ill.
JVDV, "Drie expo's na elkaar", Het Nieuwsblad, 06.08.2011.
Jan Van de Velde, "Grote Napoleon maakt indruk op ambassadeur uit Singapore", Het Nieuwsblad, 06.08.2011.
WO, 'De bronzen beelden van Van Acker ontroeren me telkens opnieuw', Gazet van Antwerpen, 09.08.2011.
Dirk Rooms, "Mon Thomas, Albert Mariman en Willy van den Branden. Tentoonstelling Vergeten Kunstenaars", Het Nieuwsblad, 05.09.2011.
Jan Van de Velde, "Knapperige Hamse Wuiten in speculoos", Het Nieuwsblad, 28.09.2011.
DIRO, "Open Monumentendag. Open MOnumenten - Hamme", Het Nieuwsblad (dig.), 18.08.2013.
DIRO, “idplus center / Oud Huys Mariman. Retrospectieve tentoonstelling René Tilley”, Het Nieuwsblad, 25.08.2013.
Jean-Pierre De Lamper, "Open Monumentendag. Ontdek de historische parels van Dendermonde", Het Nieuwsblad, 28.08.2013.
Diro, "Foto. Open monumentendag", Het Nieuwsblad, 09.09.2013.
JVDV, "Expo Jef Nys in Grote Napoleon", Het Nieuwsblad, 25.10.2014.
Jan Van de Velde, "Hamme. Molenaar opent bakkerijmuseum aan Grote Napoleon", Het Nieuwsblad, 19.03.2016.
Katrijn De Bleser, "Oud Huys Mariman viert 200ste verjaardag met expo. Bakkersgeslacht opent museum", Het Laatste Nieuws, 18.03.2016.
Nick Verhulst, "Bijna tweehonderd jaar oude bakkersgeslacht uit Hamme opent museum", tvoost.be, 18.03.2016.
Koen Baten, "Bakkers- en molenaarsfamilie Mariman op zoek naar hun roots", Het Laatste Nieuws, 09.10.2018.

Overige foto's

De Grote Napoleon, Molen van de Keizer, Molen De Vos, Hamme, Foto: Paul De Vos | Database Belgische molens
© Foto: Paul De Vos
De Grote Napoleon, Molen van de Keizer, Molen De Vos, Hamme, Eigenaar Bert Mariman. Foto Luc Verstraeten, 09.04.2007 | Database Belgische molens
© Eigenaar Bert Mariman. Foto Luc Verstraeten, 09.04.2007
De Grote Napoleon, Molen van de Keizer, Molen De Vos, Hamme, Foto ca. 1965. Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Foto ca. 1965. Verzameling Ons Molenheem
De Grote Napoleon, Molen van de Keizer, Molen De Vos, Hamme, Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem
De Grote Napoleon, Molen van de Keizer, Molen De Vos, Hamme, Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem | Database Belgische molens
© Prentkaart. Verzameling Ons Molenheem