De Carolusmolen werd in 1773 gebouwd op de linkeroever van de Molenbeek op het uiteinde van de Callebautdreef. We zien hem reeds aangeduid op de Ferrariskaart van ca. 1775.
Uit het proces-verbaal van afpaling van de gemeente Borsbeke in 1813: Le moulin à eau est également occupé par le propriétaire. L'expert extime qu'il est susceptible d'une location aussi chère que le moulin à vent. Telle est le propriété de J. Bte Callebaut. Située S(ecti)on B n° 351, canton de Sypemeersch."
De watermoeln werd in 1834 ondergebracht in de 1ste klas, met een kadastraal inkomen van 114 frank.
Eigenaars na 1810: - 1813: Callebaut Jean Bapiste, molenaar te Borsbeke - voor 1834, eigenaar: Van der Straeten-Callebaut Carolus, molenaar te Borsbeke - 25.12.1855, erfenis: a) Van der Straeten Constantin (voor naakte eigendom), molenaar te Borsbeke en b) Van der Straeten Charles (voor vruchtgebruik), molenaar te Borsbeke (overlijden van vrouw Callebaut) - 03.02.1862, einde vruchtgebruik: Van der Straeten-De Coen Constant, molenaar te Borsbeke (overlijden van Charles Van der Straeten - volgens verklaring van 14.09.1875) - 08.12.1885, erfenis: Van der Straeten-De Coen Constant en de kinderen (overlijden van vrouw De Coen) - na 1904, erfenis: de kinderen: a) Van der Straeten Marie Theresia, b) Van der Straeten Elodie, landbouwer te Borsbeke, c) Van der Straeten Odilon, landbouwer te Letterhoutem, d) Van der Straeten Gustave Polydore, herbergier te Herzele, e) Van Gutte Charles, onderwijzer, f) Van Gutte Joseph, onderwijzer, g) Van Gutte Julie, zonder beroep, h) Van Gutte Marie, te Nieuwerkerken en i) Van Gutte Madeleine, kloosterlinge te Overijse (overlijden van Constant Van der Straeten) - 08.01.1908, verkoop: Van der Straeten-De Vos Gustaaf Polydore, molenaar te Borsbeke (notaris De Vuyst) - 15.09.1918, erfenis: de weduwe en de kinderen (overlijden van Gustaaf Van der Straeten) - 28.11.1938, gift: a) Van der Straeten Odilon Georges Constantinus (voor naakte eigendom), molenaar te Borsbeke en b) Calmaert-De Vos Richard Polydoor Jozef (voor vruchtgebruik), landbouwer te Borsgbeke (notaris De Vuyst - graanwatermolen met rad) - 06.02.1948, einde vruchtgebruik: Van der Straeten-Monsaert Odilon Geroges Constantinus, molenaar te Borsbeke (overlijden van Richard Calmaert) - 02.11.1970, erfenis: a) Van der Straeten-Van der Straeten Jozef Gustaaf André (voor 1/2 volle eigendom + 1/4 naakte eigendom), leraar te Borsbeke en b) Van der Straeten-Monsaert Odilon Georges Constantinus, de weduwe (voor 1/4 volle eigendom + 1/4 vruchtgebruik), zonder beroep te Borsbeke (overlijden van Odilon Van der Straeten) - 13.08.1989, erfenis: Van der Haeghen-Van der Straeten Jozef Gustaaf André, leraar te Borsbeke (overlijden van de weduwe Monsaert van Odilon Van der Haeghen). - 2017, eigenaar: Ann Vanderhaeghen
In 1872 werd het gebouw vergroot voor de plaatsing van een stoommachine, maar er werd ook nog met waterkracht gemalen. De stoommachine werd in 1889 weer verwijderd. IN 1904 werd het gaande werk vervangen door gietijzeren materiaal.
Het molengebouw werd op 13 augustus 1994 gesloopt. Nochtans had de eigenaar begin 1994 aan Walter Van den Branden, conservator van het Provinciaal Molenmuseum (Mola) te Wachtebeke, nog verteld dat de molen zou worden bewaard. Op dat ogenblik was hij bezig met de renovatie van het boerderijcomplex. De watermolen was evenwel niet beschermd.
Het watermolengebouw werd vakkundig gesloopt op één dag. Het maalmechanisme dat onder de oppervlaktelijn zat, verdween onder steenafval en beton. Het overige werd door schroothandelaar Thomas Werner uit Asper opgeladen om te verwerken tot schroot. De verdwijning van de molen werd tijdens de week na de afbraak vastgesteld door de diensten van het genoemde Molencentrum in Wachtebeke. De eigenaar wist enkel te melden dat een schroothandelaar de overblijfseen had meegenomen. Na telefonisch zoekwerk werd de betreffende ijzerhandelaar in Asper gevonden. Jammer genoeg was al een gedeelte van het maalwerk tot schroot herleid. De schroothandelaar kon worden bewogen tot verkoop van de luttele resten: de staande maalas met horizontaal konisch wiel en groot spoorwiel en twee peerijzers met bijbehorende sterrewielen. Deze schamele overblijfselen werden overgebracht naar Mola te Wachtebeke. De molenstenen van drie steenkoppels liggen nog ter plaatse.
Het gebouw werd vervangen door een nieuwbouw (zonder mechanisme), waarin het onderste deel van de vroegere watergevel nog is bewaard. Het metalen bovenslagrad, waarvan slechts een restant overblijft, heeft een diameter van 1,60 meter. Er is geen bypass aanwezig. Het verval bedraagt ongeveer 0,8 meter. De linkeroever is bebouwd, op de rechteroever is er open ruimte.
Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS
Literatuur
P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11); P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25); "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962); Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 1. Gemeenten A-B", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1996; Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 85. W. V(an) d(en) Branden), "Hoe anno 1994 ons molenpatrimonium (nog) een watermolen verliest...", Levende Molens, XVI, 1994, nr. 11, p. 85-86. Verslag van de ontmanteling in: Levende Molens, 1994 Georges Souffreau e.a., "De molens van Herzele. Een historisch overzicht", Herzele, vzw De Hellebaard, 2009, 104 p.
Borsbeke (Herzele), Oost-Vlaanderen
