De Althoeseltsemolen is een graanwatermolen met smal onderslagrad, gelegen op de Demer, aan de zuidzijde van de Molenstraat (nr. 98), ten westen van de Boudewijnsnelweg.

De watermolen werd voor 1300 opgericht en kreeg naderhand de benaming "Oedenmolen". Hij staat aangeduid op de Ferrariskaart (1771-1777), de Atlas der Buurtwegen (ca. 1844) en de kaart van Vandermaelen (ca. 1850).

In 1849 was het nog een gebouwtje van hout en leem. Notaris Jan Lambert Vandenbosch uit Tongeren verpachtte hem samen met andere landerijen in de omgeving. In de zomer lag hij soms noodgedwongen stil omwille van de droogte, en in de winter gebeurde het dat het water bevroor en dat de molen daarom ook stilgelegd moest worden. Zijn kadastraal inkomen werd volgens het kadaster in 1842 op 90 gulden vastgelegd.

De huidige watermolen, meer stroomafwaarts, staat in de Atlas van de Buurtwegen (1844) als een complex van losstaande bestanddelen.

De Bestendige Deputatie van de provincie Limburg keurde op 5 mei 1847 de vastgestelde pegelhoogte van 1,352 meter goed. De molen werd toen bemalen door Gillis Aerts en was in het bezit van Jan Vandenbosch, notaris te Tongeren.

Eigenaars na 1840:
- voor 1844, eigenaar: Vandenbosch Jan, notaris te Tongeren; huurder-moelnaar: Aerts Gillis
- 1861: de weduwe
- 1871, verkoop:  Cremers-Hoelen Jan, molenmaker te Hasselt
- 1881: en kinderen
- 1886, verkoop: Aerts-Cremers Gillis, de kinderen, molenaars te Hoeselt
- 1920, verkoop: Aerts-Gerits Gillis, molenaar te Hoeselt
- 1950: de weduwe en kinderren
- 1952, deling: a) Aerts-Nelissen Henri, landbouwer te Hoeselt (1924-2004, voor 1/2) en b) Aerts-Vandormael Mathieu, landbouwer te Hoeselt
- 2009, eigenaar: Lacante Edouard, Hoeleden

Een laatste grote verbouwing en vergroting gebeurde in 1930 (zie hierna).
 
Het smal metalen onderslagrad (met houten armen en metalen schoepen) en het binnenwerk zijn nog aanwezig, maar het sluiswerk ontbreekt. De huidige eigenaar wil het complex van watermolen en hoevegebouwen saneren en bewonen (2009).

Bij onderzoek en opmeting (architecte Puck Claes, Sint-Truiden) blijkt de oudste kern een eiken vakwerkconstructie te zijn. De zichtbare buitenwanden werden in 1930 vervangen door aansluitende gemetselde buitengevels. Deze gevels verbinden de verschillende vakwerkconstructies die hier oorspronkelijk stonden tot één gebouw. Binnen in het gebouw zijn nog verschillende originele buitenwanden van de aparte gebouwen aanwezig.

De huidige gebouwen vormen een aaneengesloten geheel van onregelmatige vorm, ten westen van het erf; de Demer stroomt ten zuidwesten van de gebouwen.

Zadeldaken met Vlaamse en mechanische pannen. De kern van het complex wordt gevormd door het molenhuis, dat zich op de Demer bevindt. Het molenrad, een metalen onderslagrad, staat tegen de  zuidwestelijke zijgevel. Het gebouw is voorzien van getoogde vensters, een laadvenster en een kleine, rechthoekige poort onder metalen I-balk. Het is thans ingericht als woonhuis.

Haaks aansluitend op de voorgevel, een gedeelte van één bouwlaag met resten van vakwerkbouw, thans met bakstenen vullingen; gewijzigde muuropeningen. Haaks aansluitend op de achtergevel van het molenhuis, het woonhuis, lage varkensstallen, en de dwarsschuur met stallen (resten van vakwerkbouw); al deze gebouwen werden grondig aangepast, de muuropeningen werden grotendeels gewijzigd. Recenter open wagenhuis aan de ingang van het erf.

De watermolen is opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed, maar verdient duidelijk een wettelijke bescherming als monument.

Lieven DENEWET, Herman HOLEMANS & arch. Puck CLAES

Overlijdensbericht van Henri Aerts, de laatste molenaar

Wij nemen afscheid van
de heer
Henri AERTS
echtgenoto van mevrouw
Mathilde NELISSEN

Lid van Ziekenzorg en van meerdere godvruchtige genootschappen.

Geboren te Alt-Hoeselt op 20 februari 1924 en godvruchtig thuis in familiekring te Alt-Hoeselt overleden op 4 januari 2004, gesterkt door de sacramenten der zieken.

De plechtige eucharistieviering, gevolgd door de bijzetting in de familiegrafkelder, waartoe u vriendelijk wordt uitgenodigd, zal opgedragen worden in de parochiekerk van Sint-Lambertus te Alt-Hoeselt op donderdag 8 januari 2004 om 10.30 uur. Samenkomst in voornoemde kerk om 9.45 uur. Gebed in voornoemde kerk, woensdag 7 januari 2004 om 18.30 uur. Begroeting: Fun. Hayen, Bilzersteenweg 31, 3730 Hoeselt, woensdag na de gebedswake.

Rouwadressen: Molenstraat 98, 3730 Alt-Hoeselt; Nieuwe Baan 64, 3730 Alt-Hoeselt; Ter Poortenlaan 1b, 3730 Alt-Hoeselt.

Familie, vrienden en kennissen die geen overlijdensbericht ontvingen, gelieven dit als zodanig te beschouwen

Literatuur

H. Van de Weerd, "Uit het verleden van Hoeselt", Hoeselt, 1940-41;
Lieven Denewet, "Inventaris van de Limburgse watermolens met hun pegelhoogtes (1846-1849)", Molenecho's, 39, 2011, nr. 2
Herman Holemans & Werner Smet, "Limburgse watermolens. Kadastergegevens: 1844-1980", Kinrooi, Studiekring Ons Molenheem, 1985, p. 35;
Bert Van Doorslaer, "Met de stroom mee of tegen de wind in? Molens in Limburg", Borgloon/Rijkel, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 1996;
Alex Coenen, "De Oedenmolen te Alt-Hoeselt", in: Het Hoeseltse Dorpsleven", Hoeseltse Geschiedkundige Studiegroep, Hoeselt, nr. 106, jg. 11 (1983), p. 81-87, ill., plan.
Frieda Schlusmans, "Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kantons Bilzen - Maasmechelen", Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14N3, Brussel - Turnhout, 1996.
Rombout Nijssen, "Wonen in Hoeselt, Rommershoven, Schalkhoven, Sint-Huibrechts-Hern en Werm in 1842-1843", in: "Heemkunde Limburg", Zutendaal, jg. 2011, nummer 3, september, p. 21-27.
Mededeling arch. Puck Claes, Sint-Truiden, 18.11.2009.
Mededeling Aimé Smeyers, Alsemberg, 26.12.2011.