Wie nu over de Brouwersvliet kuiert, kan zich nauwelijks voorstellen dat hier vroeger een stadskanaal lag met aan zijn noordelijke oever een hele rij brouwerijen. Tussen die verdwenen ondernemingen ligt het zogenaamde Waterhuis, nu bekend als Brouwershuis, een waardevol relict van de bewogen 16de eeuw.

Het Brouwershuis werd in 1553-'54 opgericht als "Waterhuis" door Gilbert Van Schoonbeke om zijn omliggende brouwerijen van drinkwater te voorzien. Hierbij werd zoet water aangevoerd van buitenuit in een grote vergaarbak (een waterreservoir in de grote kelder van het gebouw). Van daaruit werd het water opgepompt naar een hogere vergaarbak door middel van een ophaalsysteem aangedreven door een rosmolen. Vanuit deze hoger gelegen vergaarbak werd het water dan vervoerd naar de brouwerijen.

Deze installatie bleef grotendeels bewaard. Het gaat om een rosmolen die een installatie aandreef waarmee water werd opgeschept dat vervolgens op de bovenverdieping in bakken werd uitgestort en van daaruit via buizen werd verdeeld naar de brouwerijen. Tevens beschikten de brouwers er over een prachtige raadzaal.
Het concept is ontsproten aan het brein van de bekende grondspeculant en urbanist Gilbert van Schoonbeke (1519-1556).

Al in de 16de eeuw was het Antwerpse putwater door de nabijheid van de Schelde eerder brak en dus ongeschikt voor consumptie. Omdat bier, hoewel een edel vocht, grotendeels uit water bestaat, kreeg het plaatselijk product een slechte naam. Bovendien was brouwen van bier met toevoeging van hop in de 15de eeuw in Antwerpen nog niet gebruikelijk. Dat bier werd geïmporteerd uit Haarlem, Gouda en Hamburg, naast het duurdere Engelse kwaliteitsbier. In vroegere tijden waren brouwerijen geconcentreerd aan de Kammenstraat. De brouwers aldaar waren oorspronkelijk aangewezen op slecht grondwater, later betrokken ze schoon water stroomopwaarts in de Rupel, eventueel uit de Herentalse vaart.

Gilbert van Schoonbeke, die er in geslaagd was de gehele Antwerpse brouwindustrie te monopoliseren, wilde dit accuut bevoorradingsprobleem oplossen door in de jaren 1553-1554 een centrum van waterdistributie te vestigen aan de noordzijde "van den iersten nyeuwen vliet die d'oude veste placht te zijne" en een onderdeel van de nieuwe haven die in de Nieuwstad was gepland. Deze nieuwe wijk, waar zich nu grosso modo Het Eilandje bevindt, was één van Van Schoonbekes vele projecten. Het Brouwershuis is een wonder van 16de-eeuwse techniek.

Drinkbaar water was voorhanden in het riviertje de Schijn, ten oosten van de stad. In de 16de eeuw vulde het de nieuwe stadsvesten nog met helder water. Via een gat in de omwalling, voorzien van een traliewerk, vloeide het water via een stenen buis tot onder het waterhuis in een grote vergaarbak. Daar stond een ophaalmechanisme, voorzien van veertig metalen emmers, dat door de paardenkracht van een rosmolen het water kon omhoog trekken naar een kleine vergaarbak op de bovenverdieping. Hier leidde een loden buizenstelsel het water naar een tiental brouwerijen in de buurt. De installatie is geheel intact. Nog aanwezig zijn: de koningsspil, de kamwielen, het ophaalsysteem met bakjes en de later toegevoegde zes zuigerpompen.

De overheden van de brouwersnatie die sinds 1581 in het waterhuis hun 'camere' of ambachtszetel hadden gevestigd noemden het pand voortaan Brouwershuis en onder die benaming is het steeds bekend gebleven.

Tot in de jaren 1930 bleef het pompstation in werking met een motor. Het gebouw werd in de jaren 1950 hersteld en is sinds 1961 als museum geopend. Sinds 1 januari 2001 is het Brouwershuis de thuishaven van de stedelijke Erfgoedcel Antwerpen. Spijtig genoeg is het museum momenteel gesloten voor het publiek.

Lieven Denewet

D. Rombouts, "Brouwershuis wacht al twintig jaar op heropening", Gazet van Antwerpen, 28.12.2012.
Antwerpen - Aan het Eilandje loopt parallel tussen de Brouwersvliet en de Sint-Aldegondiskaai de Adriaan Brouwerstraat. Een vergeten steeg waar zich sinds midden 16de eeuw het Brouwershuis bevindt.
Het was de plaats waar water werd opgepompt uit de Herentalse Vaart en verdeeld over de naburige brouwerijen. Vandaag is geen mens nog op de hoogte van het stukje Antwerpse geschiedenis dat zich achter de poort van nummer 20 bevindt. Elke toerist die ook maar een beetje in de buurt komt, wandelt gebiologeerd naar het MAS.
Erg verrassend is dat niet. Sinds 1992 hebben toeristen op enkele fijne kroegen na nog maar weinig te zoeken in de Adriaan Brouwerstraat. Het Brouwershuis houdt sinds toen de deuren gesloten voor het grote publiek. Tot 2003 kon de museale site nog wel op afspraak worden bezocht door groepen, maar uiteindelijk kwam ook daaraan een einde. De exploitatie werd onvoldoende rendabel bevonden. Ook waren er stabilisatieproblemen, waardoor restauratiewerken zich steeds meer opdrongen.
Heropening,
Zonde, dacht  Wilfried Patroons, toenmalig pr-man bij Brouwerij De Koninck. Als Antwerpenaar, bierliefhebber en specialist in de raakvlakken tussen beide, weigerde hij het hierbij te laten. In 2003 richtte hij de vzw Vrienden van het Brouwershuis op. Hij zou van de heropening van het museum zijn strijd maken. Wie er de krantenarchieven op na slaat, zal algauw vaststellen dat er al enkele jaren wat beweegt rond deze 16de eeuwse site.
Vandaag ziet Patroons de toekomst van het Brouwershuis stilaan weer hoopvol tegemoet. Het architectenbureau dat ook de restauratie van het zwembad in de Veldstraat voor haar rekening nam, buigt zich nu over het 16de eeuwse Brouwershuis.
"Restauratiedossiers worden uitgewerkt voor zowel het gebouw, de 16de eeuwse installatie om water op te pompen, als een aantal specifieke interieurelementen. Begin volgend jaar worden die ingediend. Dan is het afwachten en hopen dat de Vlaamse overheid de waarde ervan inziet en de nodige budgetten vrijmaakt."
Dat budget wordt geschat op om en bij 200.000 euro. De restauratie zal deels door de Vlaamse overheid, deels door de stad Antwerpen bekostigd worden.
RUAE
Lees de uitgebreide reportage in de Metropooledities van Gazet van Antwerpen
Foto's FRBE

"Brouwershuis stap dichter bij restauratie. Vergeten monument op 't Eilandje heropent mogelijk in 2019", Het Laatste Nieuws, 10.12.2016.
Antwerpen. De restauratie van het unieke Brouwershuis op het Eilandje komt een stap dichterbij. De Vrienden van het Brouwershuis hopen dat het museum in 2019 kan heropenen, precies 500 jaar na de geboorte van urbanist Gilbert van Schoonbeke (1519-1556). Hij bouwde in de 16de eeuw verschillende nieuwe stadswijken.
Het opknappen van het Brouwershuis - bij de bouw in 1552 nog ‘Waterhuis’ - is een lang gekoesterde droom van bierkenner en auteur Wilfried Patroons. Hij loopt al vijftien jaar de deuren van kabinetten plat om voldoende middelen vrij te maken. Drie jaar geleden schatte men de kost van een restauratie nog op 1,8 miljoen euro. Gisteren kreeg hij goed nieuws van André Gantman (Water-link). Van de Vlaamse regering viel een uitnodiging binnen om het dossier te bespreken.
Verzitlten
Uitgerekend  gisteren kwam de burgemeester van het Nederlandse Veenendaal naar het stadhuis én het Brouwershuis. De Utrechtse gemeente heeft immers een band met Gilbert van Schoonbeke. “Hij is een van onze stichters, bouwde rond 1550 de eerste woningen én een kerk”, zegt burgemeester Wouter Kolff. “Van Schoonbeke had de turf van onze streek nodig om Antwerpen uit te breiden. We zouden in 2019 graag met Antwerpen de figuur van van Schoonbeke vieren.”
Het Brouwershuis verrees met zestien (!) brouwerijen in de ‘Nieuwstad’. Conservator Clement Caremans: “Bier was in die tijd de enige betrouwbare drank, het water werd gekookt. Je had zoet water nodig voor de productie. Door het verzilten van de Schelde moest er water uit de Herentalsevaart worden aangevoerd.” Het Brouwershuis bleef in bedrijf tot 1930. Toen werd het een museum, maar in 2002 ging de deur op slot.
Glorietijden
Wij  mochten vrijdag een kijkje nemen en waren onder de indruk van deze verborgen parel. Je ziet waar het water binnenkwam en hoe het via schepraderen hogerop werd gebracht naar een reservoir. Van daaruit bediende het de brouwerijen via leidingen gemaakt van uitgeholde boomstammen. Ook de raadszaal van de brouwersgilde roept nog de sfeer op van de glorietijden. “Alleen de restauratie van al het goudleder kost makkelijk 200.000 euro”, rekende Wilfried Patroons voor. Voor alle duidelijkheid: in de restauratieplannen ligt de nadruk op conservatie. Het is niet de bedoeling dat pompen of schepraderen de hele tijd gaan draaien. Caremans: “Om bij rondleidingen toch iets te kunnen tonen, zullen we een paar onderdelen wel af en toe in beweging zetten.” Het geld moet van Vlaanderen en de stad komen. Ook Water-link wil zijn steentje tot een heropend museum bijdragen. Het is nu nagelbijtend wachten tot het licht op groen springt.L
(Foto) Klaas De Scheirder. Het Brouwershuis bediende brouwerijen in de stad van water om bier te maken.

JVB, "Vrienden van het Brouwershuis zetten Van Schoonbekejaar in met een (oude) baksteen voor De Wever", Gazet van Antwerpen, 09.04.2018.
De burgemeester ontvangt zijn baksteen met houten kleivorm uit de Kipdorppoort Foto: RR
Antwerpen - Burgemeester  Bart De Wever ontving een baksteen uit 1550 van de Vrienden van het Brouwershuis en van het Van Schoonbekejaar 2019. De baksteen komt uit de vestingmuur die Gilbert Van Schoonbeke rond de stad bouwde.
De Vrienden van het Brouwershuis gedenken volgend jaar de man die het Brouwershuis in de Adriaan Brouwerstraat bouwde, met name Gilbert Van Schoonbeke. Die project- en stadsontwikkelaar avant la lettre was onder meer verantwoordelijk voor de bouw van de vestingmuren rond de stad. Die verdedigingswal werd begrensd door de Schelde en liep daar waar nu de Leien zijn. Tijdens de heraanleg daarvan werden trouwens het Keizersbastion aan de Nationale Bank en recent nog de Kipdorppoort blootgelegd.
Foto: RR
“We konden via de archeologische dienst van de stad enkele van de originele bakstenen uit de zestiende eeuw bekomen”, vertelt voorzitter Wilfried Patroons van de Vrienden van het Brouwershuis. De steen is verpakt in een handvorm, waarin de klei door kinderen werd geduwd. Na het drogen werd de steen nog even verlucht alvorens hij in Hemiksem werd gebakken. Met een steenschuit kwamen de afgewerkte stenen naar de stad, 79.000m³ in het totaal. Met de overhandiging start het huldejaar waarin onder meer de 500ste verjaardag van Gilbert Van Schoonbeke wordt gevierd.

"Vrienden van het Brouwershuis plannen festiviteiten rond 500ste verjaardag Gilbert van Schoonbeke", atv.be (30.08.2018).
In het Brouwershuis in Antwerpen hebben schepen van Cultuur Caroline Bastiaens (CD&V) en de burgemeester van het Nederlandse Veenendaal, Piet Zoon, vandaag een samenwerkingsakkoord ondertekend over een feestjaar dat beide steden in 2019 willen organiseren rond Gilbert van Schoonbeke (1519-1556).
Die ondernemer had een grote invloed op de uitbouw van Antwerpen in de 'gouden' 16de eeuw en kwam op zoek naar grondstoffen daarvoor in Veenendaal terecht. Over Gilbert van Schoonbeke zelf is eigenlijk niet zo heel veel geweten. Er zijn bijvoorbeeld maar drie portretten bekend die dan ook nog eens nauwelijks onderlinge gelijkenissen vertonen.
Zijn impact op het Antwerpen van zijn tijd was echter groot: hij liet onder meer het Waterhuis, het latere Brouwershuis, bouwen om het tekort aan drinkbaar water voor bierbrouwers op te lossen en kreeg de bouw van een nieuwe stadsomwalling toevertrouwd. Voor dat laatste had hij turf nodig en die vond hij op de plaats waar vervolgens Veenendaal ontstond. Zowel Veenendaal als de 'Vrienden van het Brouwershuis' in Antwerpen hadden al langer plannen voor festiviteiten rond de 500ste verjaardag van de ondernemer.
In Veenendaal komt er onder meer een seminarie, het sportevenement Gilbert Games en een grootschalige Bourgondische maaltijd. Antwerpen werkt aan een lezingenreeks en een concert van Stef Bos en er lopen gesprekken over een gedenkteken. Er zijn ook plannen voor een acht dagen lange 'terugvaart' met een historisch schip van Veenendaal naar Antwerpen. Intussen hoopt de stad Antwerpen uitgerekend in 2019 de restauratie van het Brouwershuis te kunnen aftrappen. Het dossier werd al goedgekeurd door Onroerend Erfgoed, maar het kan nog jaren duren voor de subsidies daadwerkelijk binnen zijn. De stad denkt een vervroeging te kunnen verkrijgen omdat de restauratie dringend is.
(foto : Inventaris Onroerend Erfgoed)

Philippe Truyts, "Restauratie Brouwershuis liefst al in 2019". Stad hoopt op snelle subsidie dankzij Gilbert van Schoonbekejaar", Het Laatste Nieuws, 31.08.2018.
Een Antwerpse en Veenendaalse delegatie hebben het samenwerkingsakkoord voor het feestjaar ondertekend.
Antwerpen De stad Antwerpen en de Vrienden van het Brouwershuis willen de restauratie van het gebouw graag in 2019 aftrappen. “Het zou de kers op de taart van het Gilbert van Schoonbekejaar zijn”, zegt schepen Caroline Bastiaens (CD&V). Maar dan moet Vlaanderen wel vervroegd subsidies geven.
Het Brouwershuis - ‘Waterhuys’ in de zestiende eeuw - is wat een vergeten monument op het Eilandje. Het sloot als museum in 2003. Architect was Gilbert van Schoonbeke (1519-1556), die zo de nood aan proper water voor de bierproductie inloste. Bier was de enige ‘veilige’ drank in die tijd. Door de verzilting van de Schelde moest er water uit de Herentalsevaart worden aangevoerd
”De hydraulische installatie is uniek”, zegt conservator Clement Caremans. De rosmolen, de schepraderen, de pompen: ze moeten worden aangepakt bij een restauratie. Dat geldt ook voor een pronkstuk als de raadszaal van de brouwers. Caremans: “Een deel van het goudleder aan de muur namen we al weg, omdat het door vocht was aangetast. De vloertegels verkommeren dan weer door zoutafzetting. Het Brouwershuis staat niet op instorten, maar hoe langer je wacht met een restauratie, hoe meer het gebouw aan erfgoedwaarde verliest.”
1,5 miljoen euro
In totaal zou een restauratie circa 1,52 miljoen euro kosten. Vlaanderen neemt in principe het grootste deel op zich, een kleine 900.000 euro, de stad de rest. Het dossier werd op Vlaams niveau in 2016 goedgekeurd, maar de normale doorlooptijd voor subsidies bedraagt acht jaar. Nu is er gelukkig wel een prachtige aanleiding om daar vijf jaar af te knijpen. Donderdag kwam een delegatie van het Nederlandse Veenendaal - een stad tussen Utrecht en Arnhem - in het Brouwershuis een samenwerkingsakkoord met Antwerpen ondertekenen voor het feestjaar dat in 2019 rond Gilbert van Schoonbeke wordt opgezet.
Stripalbum
De  urbanist maakte Antwerpen 30 hectare groter, bouwde een nieuwe omwalling en had daarvoor brandstof nodig. Die vond hij in Veenendaal. “Turfschepen brachten alles naar Hemiksem, waar de eerste steenbakkerijen stonden”, vertelt Wilfried Patroons, voorzitter van de Vrienden van het Brouwershuis én bierkenner. “We hebben een uitgebreid programma uitgewerkt. In maart start de campagne van het Gilbert-bier, in april brengen we een boek over hem uit en in mei maken we een groepsfoto van alle van Schoonbekes in Antwerpen. Daarna volgen nog de uitgave van een stripalbum (juni), een symposium op de universiteit (oktober) en een concert met Veenendaler Stef Bos (december).”
Turfvaart
Verder lopen er nog gesprekken over een gedenkteken. De stad zal een stadswandeling, een tentoonstelling (Maagdenhuis) en een 16de-eeuws concert rond van Schoonbeke op het getouw zetten. Veenendaal doet zijn duit in het zakje met onder een meer een seminarie, de Gilbert Games en een grote Bourgondische maaltijd. Heel bijzonder wordt de ‘turfvaart’ van een historisch schip in de zomer. “We koppelen aan die achtdaagse tocht naar Antwerpen een goed doel”, zegt adviseur Marcel Kaijen.

Literatuur

Jeannine Lambrechts-Douillez & W. van Craenenbroeck, "Het Brouwershuis te Antwerpen: Van Waterhuis tot museum", Antwerpen, 1983;
G. Kockelberg, "Historische molenvermeldingen in en om Antwerpen. Een blik op de 1000-jarige geschiedenis der Antwerpse molens", Antwerpen, 1986, p. 41-43;
J. Denucé, "Museum 'Brouwershuis', Antwerpen", in: Molenecho's, VI, 1978, p. 58-59;
Beslissende momenten uit onze geschiedenis. De 24 dagen van Vlaanderen. Deel 10. 17 augustus 1585. De val van Antwerpen, Zwolle, Waanders, 2005, p. 282.
Karel Broes, "Pompwatermolens", in Molenecho's. XXXII, 2004 nr. 3.
P. Bauters, VAN zAdelsteen TOT Zetelkruier. 2000 jaar molens in Vlaanderen, deel.I, Gent, 1998, p. 36-37 
Frans Smekens, "Het Brouwershuis: beknopte gids", Deurne, 1966; Antwerpen, 1974²
Karel Mertens, "Brouwershuis" Antwerpen, 1957 (plaat)
Frans Smekens, "Het Brouwershuis: het kleinste der stedelijke musea", Antwerpen, 1955
E. Frederik Clijmans & Jan Denucé, "Het Brouwershuis of het Waterhuis: beknopte aanteekeningen", Antwerpen, 1941
"Brouwershuis vijftig jaar museum (1933-1983)", Antwerpen, 1983
Christine van Moer, "Het goudleer van het Antwerpse Brouwershuis", in: Jaarboek van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. Antwerpen, 1972, p. 263- 278.
Frans Smekens, "Het Brouwershuis", Stad Antwerpen, Oudheidkundige Musea, Deurne, 1982 
Databank Onroerend Erfgoed.
Jan Denucé, "Museum Brouwershuis", Antwerpen, 1935.
Dimitri Stevens & Manoëlle Verbeeck, "Het Brouwershuis", Antwerpen, juni 2010 (onuitgegeven thesis tot het bekomen van de graad master in de monumenten- en landschapszorg, Artesis Hogeschool te Antwerpen).
Lieselotte Van den Bosch, "Problematiek rondom de bestemming van drie historische gebouwen in de stad Antwerpen: het Brouwershuis, het Museum Smidt van Gelder en het Zeemanshuis", Antwerpen, 2008 (Hogeschool Antwerpen. Departement Ontwerpwetenschappen. Studiegebied Architectuur).

Persberichten
- D. Rombouts, "Brouwershuis wacht al twintig jaar op heropening", Gazet van Antwerpen, 28.12.2012.
- "Brouwershuis stap dichter bij restauratie. Vergeten monument op 't Eilandje heropent mogelijk in 2019", Het Laatste Nieuws, 10.12.2016.
- JVB, "Vrienden van het Brouwershuis zetten Van Schoonbekejaar in met een (oude) baksteen voor De Wever", Gazet van Antwerpen, 09.04.2018.
- "Vrienden van het Brouwershuis plannen festiviteiten rond 500ste verjaardag Gilbert van Schoonbeke", atv.be (30.08.2018).
- Philippe Truyts, "Restauratie Brouwershuis liefst al in 2019". Stad hoopt op snelle subsidie dankzij Gilbert van Schoonbekejaar", Het Laatste Nieuws, 31.08.2018.